2021 was een jaar dat vooral in het teken stond van de 4de handelsperiode van de EU ETS. Het afgelopen jaar maakten we de kanteling van voorbereiding naar implementatie. Daarnaast is de nationale CO2 heffing in werking getreden. “We zien dat onze werkzaamheden steeds complexer worden, maar dat maakt het werk ook leuk en uitdagend,” geeft Maaike Breukels, hoofd van het domein Emissiehandel, aan. “En 2021 is natuurlijk ook het jaar van Fit for 55, de aanjager van veel verandering voor de komende jaren”.
Een stap naar een solider systematiek
De 4de handelsperiode bracht een nieuwe systematiek met zich mee; een systeem dat voor extra borging moet zorgen in het toekennen van gratis emissierechten. Ook is de systematiek dynamischer geworden, dat wil zeggen dat de toekenning van gratis rechten zich sneller aanpast op wijzigingen in het productie niveau. “Dit heeft veel impact zowel op ons als op alle bedrijven in de verschillende sectoren. In voorgaande jaren hebben bedrijven zich hierop al goed voorbereid door het opstellen van de datarapporten en het indienen van de Monitoringsmethodologieplannen. Afgelopen jaar hebben bedrijven voor het eerst een activiteitsverslag moeten indienen. Naar aanleiding van deze verslagen heeft de NEa bij 159 bedrijven de oorspronkelijke toekenning van gratis rechten gewijzigd. De uitgebreider verslaglegging heeft veel gevraagd van de bedrijven, het is dan ook een compliment waard dat ze het nagenoeg allemaal gelukt is tijdig een activiteit verslag in te dienen. Hiermee borgen we beter dan voorheen dat de bedrijven de juiste hoeveelheid gratis rechten krijgen. In tijden van een hoge prijs voor een ETS- recht natuurlijk steeds belangrijker."
De 4de handelsperiode
In de 4e emissiehandelsperiode is in de Europese regelgeving de reeds bestaande compliance cyclus rond monitoring van CO2-emissies aangevuld met een compliance cylcus voor het productie- (of activiteits-) niveau. Naast een MP (Monitoringsplan)en emissieverslag, moeten bedrijven nu ook een MMP ( Monitoringsmethodologieplan) en een activiteitsverslag indienen.
Het productieniveau, vastgelegd in een activiteitsverslag vormt de basis voor toekenning van gratis rechten. Als uit de activiteitsverslagen blijkt dat de productie met meer dan 15% is toe- of afgenomen, wordt het aantal gratis emissierechten ook verhoogd of verlaagd.
"We zien sowieso dat het EU ETS hoog op de agenda staat binnen de bedrijven en er veel werk wordt verzet. De nieuwe compliance cycle heeft ertoe geleid dat in veel gevallen bedrijven hun brede monitoringsysteem nog eens goed onder de loep hebben genomen. Het aantal ‘meldingen wijzigingen MP en MMP’ nam flink toe. Ook zien we dat er meer vragen komen, voorkomend uit de energietransitie en aanpassingen in productiemethoden in relatie tot de ETS regelgeving. Bedrijven vragen bijvoorbeeld welke effecten het elektrificeren van warmteproductie heeft op de toewijzing van gratis rechten, of hoe het terugwinnen en daarmee opnieuw produceren van grondstoffen past binnen de regels, en welke effecten de inzet van waterstof als brandstof heeft op de emissies en de toewijzing van gratis rechten."
Risicogericht toezicht
In 2021 waren er verschillende aanleidingen om de toezichtstrategie onder de loep te nemen. Allereerst zal de NEa vorm moeten geven aan het toezicht op de eerder genoemde nieuwe compliance cycle rond de toewijzing van gratis rechten. Daarnaast zien we dat, vanuit een bredere maatschappelijke context, scherp wordt gekeken naar de mogelijkheid om meer maatwerk te leveren. Welke dilemma’s levert dat bijvoorbeeld op, op het gebied van gelijke behandeling? Denk ook aan de interne doelen: Hoe zet ik de toezichtscapaciteit zo efficiënt mogelijk in? “We willen meer gebruik gaan maken van de extra hoeveelheid data die we verkrijgen om nog meer risicogericht te gaan werken. In feite gaan wij vooral na of een bedrijf in control is. Ook daarom willen we ons toezicht instrumentarium uitbreiden door niet altijd dezelfde type inspectie te doen. De ene keer willen we het systeem van een bedrijf onderzoeken, een andere keer houden we de scope van het onderzoek juist kleiner. Dat laatste noemen we flitsinspecties. Corona heeft ons natuurlijk ook gedwongen om andere vormen van toezicht te kiezen, zoals bijvoorbeeld digitale inspectie, of telefonische interviews. Dit was de trigger die ons deed realiseren dat er meer mogelijkheden zijn dan waar we al bekend mee waren.” Zo komt er toch nog iets goeds voort uit die pandemie.
2021 is ook het jaar van herstel van de economie. Meer productie betekent echter ook meer vraag naar CO2-rechten, en daarom zagen we de ETS-prijzen omhoog vliegen. "Die scherp gestegen ETS-prijs maakt toch dat sommige bedrijven wat scherper aan de wind gaan varen. Zowel in het kritisch volgen van onze besluiten als ook het nalopen van hun eigen processen en, niet te vergeten, het nagaan van mogelijkheden om uit het ETS te treden. Als dat gebeurt door verduurzaming of eventueel productiebeperking is dat natuurlijk meer dan prima. Het moet echter wel gebaseerd zijn op eigenlijke gronden. Dit is zeker ook een aandachtspunt voor volgend jaar.”
Uiteindelijk is het ook de bedoeling om al deze aanleidingen, overwegingen en mogelijkheden door te voeren in een risicogerichter handhavingsstrategie.
"Corona was de trigger die ons deed realiseren dat er meer mogelijkheden zijn dan waar we al bekend mee waren."
Vooruitkijken
Belangrijk voor de komende jaren is natuurlijk het hele Fit for 55 pakket. “In de zomer van 2021 zijn de plannen gepresenteerd. De NEa is ook nauw betrokken geweest in de advisering van departementen in de verdere uitwerking van de plannen. Dit gaat veel voor ons betekenen, omdat er allerlei instrumenten in zitten waarbij de NEa als uitvoerder is betrokken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitbreiding van het ETS naar scheepvaart en naar gebouwde omgeving en transport, en CBAM (Het mechanisme voor koolstofgrensheffing aan de grenzen van de EU).” Daarnaast zullen bedrijven dit jaar voor het eerst aan hun rapportage- en belastingverplichtingen rond de CO2-heffing moeten voldoen. Hoewel gegeven de prijsstelling dit jaar de omvang van de heffing nog relatief beperkt zal zijn is het een goed jaar om hierin met elkaar te leren in de uitvoering.
Het is al druk en het wordt nog drukker. “We, en ook onze contactpersonen, hebben nu veel werk vanuit huis gedaan. Ondertussen zijn we er ook best aan gewend dat we het zo moesten doen. Tegelijkertijd merk je wel dat het ons parten heeft gespeeld omdat je moeilijker contact legt met collega’s. Ik ben wel trots hoe we het hebben gedaan als NEa. We zoeken namelijk wel de ruimte wanneer dat kan, zoals in wandelingen, of door op de koffie te komen bij elkaar. Dat is fijn om te zien. Voor het komende jaar is het wel de uitdaging om een extra impuls te geven aan de sociale omgang.”
"Omdat we gaan groeien de komende jaren is het belangrijk om al deze taken te kunnen blijven uitvoeren. Dat willen we blijven doen vanuit onze specifieke NEa-cultuur. We gaan ook verder automatiseren. Niet alleen voor efficiëntiewinst en kwaliteitsverbetering van onze eigen processen. In 2021 is veel tijd gestoken in de modernisering van het ICT systeem. En bedrijven gaat dat in positieve zin in 2022 zeker merken als zij, in verschillende fases, worden uitgenodigd om gebruik te gaan maken van het nieuwe Emissiehandelsportaal (EHP). Maar ook daar is nog voldoende werk aan de winkel”.
