In 2024 gaf de NEa krachtig invulling aan haar groeiende rol als uitvoeringsorganisatie en toezichthouder binnen het Europese klimaatbeleid. Waar in 2023 het fundament werd gelegd voor veel nieuwe taken in het kader van de Europese Green Deal, werd 2024 het jaar waarin die groei echt concreet werd. Nieuwe taken, grotere verantwoordelijkheden en een snel veranderende maatschappelijke en politieke context vroegen om wendbaarheid, professionaliteit en koersvastheid. Het bestuur – Mark Bressers, Johan de Leeuw en Jolande Sap – kijkt terug op een jaar vol betekenisvolle ontwikkelingen.
De Green Deal en het Fit for 55 pakket, voor verduurzaming van de economie, gaan nog steeds onverminderd door. Het was voor de NEa het drukste jaar tot nu toe.
De omgeving veranderde in 2024: een nieuw kabinet trad aan, met nieuwe beleidsprioriteiten en – ogenschijnlijk – minder uitgesproken klimaatambities. Mark: “Klimaat staat misschien minder hoog op de politieke agenda. Maar in de praktijk was dit ons drukste jaar tot nu toe – juist door eerder in gang gezet Europees beleid dat nu in uitvoering kwam. De Green Deal en het Fit for 55 pakket, voor verduurzaming van de economie, gaat nog steeds onverminderd door.” De reden daarvoor is duidelijk: de uitvoering van het Fit for 55-pakket, dat al enkele jaren geleden is gestart, kwam in 2024 in volle vaart tot uitvoering. Nieuwe verplichtingen, extra toezicht, nieuwe registratiesystemen – allemaal taken die direct bij de NEa terechtkwamen.
Jolande: “Gegeven wat er nu op wereldschaal speelt, zou je bijna vergeten dat we die zorg over veranderende politieke belangen in 2024 in Nederland ook hadden. We hebben als bestuur meteen gekeken naar wat het nieuwe kabinet en de nieuwe politieke verhoudingen betekenen voor ons werk. We constateerden al snel dat ons werk gewoon doorgaat. De Europese ambities en doelen staan vast en veranderen niet. Wellicht dat er aan de Nationale Koppen getornd wordt, maar voor het Europees beleid geldt dat niet en daar zien we ook de grootste vooruitgang als het gaat om het realiseren van onze klimaatdoelen.” Johan vult aan: “Je kunt zeggen dat de politieke actualiteit meer een soort sluiter legt over ontwikkelingen die al eerder in gang zijn gezet. Die eerdere ontwikkelingen zetten zich juist versneld door. Er is een stroom aan nieuwe activiteiten geïntroduceerd, en wij zitten volop in de uitvoering daarvan. Tegelijkertijd ontstaat er in de politieke sfeer een debat dat suggereert dat het wellicht rustiger aan zou moeten. Maar de werkelijkheid ontwikkelt zich razendsnel.”
Het gaat er uiteindelijk om dat je met kracht die klimaatdoelen weet te realiseren.
Nieuwe taken
2024 was het drukste jaar tot nu toe bij de NEa. De uitbreiding van het takenpakket kreeg daadwerkelijk vorm. Mark: “Europese regelgeving zoals CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), ETS2 (voor gebouwen en omgeving) en ETS Zeevaart gingen van start, met directe gevolgen voor het toezicht en de dienstverlening van de NEa. Zo werden begin 2024 de eerste rapportages van importeurs ontvangen onder het CBAM, en begonnen we met het voorbereiden van de vergunningverlening voor ETS2 en de monitoring binnen de Zeevaart. Hoewel we in 2023 alle voorbereidingen al hadden getroffen, zorgden deze ontwikkelingen voor een aanzienlijke toename in werkdruk en complexiteit.” Johan: “Maar denk ook aan de RED III die eraan zit te komen. En de bedrijven kregen in 2024 een fors hogere verplichting als het gaat om Hernieuwbare Energie, ze moesten maar liefst 50% meer hernieuwbare energie inboeken, wat ook aan onze kant het nodige vraagt.” Jolande: “Daarnaast zijn we begonnen met de voorbereidingen voor de nieuwe taken Refuel Aviation, Groen Gas, Waterstof, de Plastic Norm, de Methaanverordening en het Nationale Duurzaamheidskader voor Biogrondstoffen. Het fundament voor groei hebben we in 2023 gelegd en dat hebben we in 2024 gemerkt.”
Rol in beleidsvorming
De NEa ontwikkelde zich in 2024 verder als strategisch beleidsadviseur. Johan “Bij het aangaan van nieuwe taken, hebben wij ook een adviserende rol. We hebben in 2024 een recordaantal uitvoeringstoetsen gedaan. Door het uitvoeren van uitvoeringstoetsen en het delen van datagedreven inzichten, speelde de NEa een strategische rol bij het verbeteren van de uitvoerbaarheid van beleid. Vanuit het bestuur gezien is dat een belangrijk onderdeel van ons werk. Om heel kritisch mee te kijken aan de voorkant van deze trajecten.” Mark: “Het uitgangspunt is hierbij altijd: hoe dragen de regels optimaal bij aan de klimaatdoelen, en zijn ze tegelijkertijd uitvoerbaar voor bedrijven, maar ook voor ons? We hebben in 2023 al de stand van de uitvoering uitgebracht, waarin we aangaven ons zorgen te maken om de toenemende complexiteit van de wet- en regelgeving. In 2024 werd duidelijk dat we gelukkig steeds vaker vroegtijdig betrokken worden bij beleid.” Jolande: “We zijn geen toezichthouder die formalistisch is. Wij kijken voortdurend naar ‘waar is de regeling ook alweer voor bedoeld?’. We zijn toezichthouder op de juiste uitvoering van klimaatbeleid. Die doelen moeten gerealiseerd worden en als de regels daar niet meer dienstbaar aan zijn, dan denken we als organisatie na over hoe we de praktijk en bedrijven kunnen helpen om beter die doelen te realiseren. Dat vraagt veel kennis en lenigheid van medewerkers en ingewikkelde afwegingen die we in het bestuur moeten maken. Ook als het gaat om handhaving. Het gaat er uiteindelijk om dat je met kracht die klimaatdoelen weet te realiseren. We willen verantwoordelijkheid nemen dat we met de regelgeving op ons terrein ook echt bereiken wat we beogen te bereiken.” Johan vult aan: “We professionaliseren steeds verder op dit punt en willen graag strategisch partner en autoriteit zijn op dit gebied.”
De NEa streeft naar maximale naleving, waarbij integriteit en de betrouwbaarheid van het systeem centraal staan.
Toezicht en handhaving
Niet alleen op het gebied van strategisch partnerschap professionaliseert de NEa. De organisatie blijft bijvoorbeeld ook investeren in een nalevingsstrategie, die volgens Johan streng én rechtvaardig is. Johan: “We zijn een organisatie die toezicht houdt en handhaaft. Dat is niet altijd gemakkelijk. Maar als bedrijven zich niet aan de regels houden, dan moeten we daar iets mee.” Mark: “Het uitgangspunt is niet alleen of de regels worden nageleefd, maar ook of bedrijven begrijpen waarom die regels belangrijk zijn. Voorlichting, ondersteuning en maatwerk zijn daarin essentieel. Tegelijkertijd is duidelijk: waar nodig volgt handhaving, zeker in situaties waar bewust niet wordt voldaan aan wet- en regelgeving. De NEa streeft naar maximale naleving, waarbij integriteit en de betrouwbaarheid van het systeem centraal staan.” Jolande: “Als een overtreding een bewuste ontduiking van de regelgeving is, dan handhaven wij streng. Maar gelukkig gebeurt dat niet zoveel. Onze nalevingsstrategie is erop gericht dat wij willen dat bedrijven in staat zijn en gestimuleerd worden om te voldoen aan de regelgeving. Ook onze sancties bij het niet naleven van de regelgeving zijn hierop gebaseerd. We kijken altijd naar de specifieke situaties. Een foutje kan gemaakt worden, dat gaat vaak niet bewust. En daarom geven we ook zoveel voorlichting en ondersteuning aan de voorkant. Dat wensen we eigenlijk ook alle burgers en bedrijven toe, dat de overheid zo met ze omgaat. We investeren er echt in dat de bedrijven snappen waarom we dit doen. En dat toetsen we ook. En bij het herstellen van een fout, wil je ervoor zorgen dat het het bedrijf in de toekomst niet belemmert om die regelgegving beter uit te voeren. Uiteraard moeten we controleerbaar en consistent zijn. Wij begrijpen onze doelgroep en kijken altijd verder dan uitsluitend de regelgeving.”
Groei
De organisatie groeide in 2024 in omvang en expertise, en maakte tegelijkertijd werk van het behouden van haar cultuur: een informele, toegankelijke organisatie met korte lijnen en een missiegedreven werkwijze. Jolande: “Als groeiende en expertise-gedreven organisatie is het ons gelukt om de cultuur en de sfeer te behouden. Alle medewerkers bij de NEa zijn gepassioneerd in wat ze doen en hebben belangrijke kennis die bijdraagt aan de uitdagingen in onze samenleving.” Mark: “We hebben in 2024 veel gevraagd van onze medewerkers, maar zij hebben alles vol enthousiasme opgepakt. Het is niet niks om niet alleen bestaande werkzaamheden uit te voeren, vorm te geven aan de vereiste professionalisering daarvan, en gelijktijdig veel nieuwe taken te gaan uitvoeren, en nieuwe medewerkers in te werken.” Johan: “Als bestuur maken we strategische beslissingen, maar de medewerkers moeten het doen. Iedere dag weer. Wij komen om de hoek kijken voordat een regeling wordt aangenomen en worden tussentijds op de hoogte gehouden door Mark en de medewerkers die aan de taken werken door middel van bijvoorbeeld minicolleges. Hier komt ook de expertise en passie van medewerkers altijd duidelijk naar voren.” In 2024 is er met de gehele organisatie een nieuwe visie en missie geformuleerd en is er hard gewerkt aan het nieuwe bedrijfsplan dat in 2025 wordt gelanceerd. Jolande: “Het is mooi om te zien dat we dit met zijn allen doen. Iedereen binnen de NEa is nauw betrokken bij de organisatie en dat maakt de NEa ook zo’n mooie organisatie om voor te werken.”
Door het uitvoeren van uitvoeringstoetsen en het delen van datagedreven inzichten, speelde de NEa een strategische rol bij het verbeteren van de uitvoerbaarheid van beleid.
Grootste successen
Ondanks de hoge druk wist de NEa haar ambities, waaronder concrete klimaatdoelen, te realiseren. Mark: “Zo zien we een enorme stijging van het aandeel hernieuwbare energie in vervoer: een stijging van bijna 50% ten opzichte van 2023.” Daarnaast boekte de NEa belangrijke beleidsmatige impact. Johan: “Op basis van data en uitvoeringservaring bracht de NEa, samen met het beleid, concrete signalen over de disproportionele effecten van CBAM bij de Europese Commissie onder de aandacht. Deze signalen werden serieus genomen, hetgeen het belang onderstreept van tijdige beleidsinbreng door uitvoeringsorganisaties.” Mark: “Dit laat zien hoe belangrijk het is dat beleid goed aansluit op de praktijk. De CBAM schoot zijn doel voorbij en dan creëer je weerstand tegen beleid dat we wel heel hard nodig hebben.” Ook werd in 2024 bekendgemaakt dat de CO2-uitstoot in 2023 weer was gedaald. Echter kwam dit voornamelijk door productieverlaging. Als NEa benoemen we deze ongemakkelijke boodschap ook. CO2-daling door alleen maar een daling van productie is niet het publieke belang dat we willen nastreven..” Het bestuur is zich ervan bewust dat de industrie het moeilijk heeft. Jolande: “Ik geloof erin dat als we de marktprikkels juist zetten, dat bedrijven gestimuleerd worden om de juiste investeringsbeslissingen te nemen. Bedrijven voelen nog steeds te weinig pijn van de hogere CO2-prijs. De neiging in de politiek is altijd om de bedrijven die niet tijdig geïnnoveerd hebben en investeringsbeslissingen te lang voor zich hebben uitgeschoven, toch maar weer tegemoet te komen. We zitten in een tijd dat dat niet meer kan. Er moet echt gekozen worden voor toekomstbestendige innovatie. En de systemen waarop wij toezicht houden, dragen daaraan bij. Ik denk ook dat een nog steviger Europees beleid hierbij kan helpen.”
Verdere professionalisering
Om voorbereid te zijn op de toegenomen verantwoordelijkheden, zette de NEa ook in 2024 in op verdere professionalisering. Er werd op de eerste plaats geïnvesteerd in mensen. Maar ook in het verbeteren van de data waarmee zij werken. Meer datagedreven toezicht, met verbeterde datakwaliteit en het verder ontsluiten van informatie. Mark: “Ook intern werd gewerkt aan betere werkprocessen en het versterken van de samenhang binnen de organisatie. Dat is niet alleen goed voor de NEa, maar ook voor onze doelgroepen.” Johan: “De klimaatopgave wordt er niet eenvoudiger op. De industrie heeft het moeilijk. Daar sluit de NEa de ogen niet voor. Wet- en regelgeving stapelen zich op, en de maatschappelijke urgentie neemt toe. Tegelijkertijd wordt verwacht dat uitvoeringsorganisaties zoals de NEa steeds meer samenwerken, meedenken én richting geven aan beleid. Dat vraagt om heldere keuzes, slagkracht en vertrouwen in de uitvoering.” Jolande: “Als zelfstandig bestuursorgaan blijft de NEa werken aan versterking van haar positie als betrouwbare en gezaghebbende uitvoerder én adviseur. In 2024 werd daarin belangrijke vooruitgang geboekt. Terugkijkend: de groei die in 2023 werd ingezet, is niet alleen gerealiseerd, maar ook verankerd in een stevig fundament voor de toekomst.”
